W 2008 r. Lucyna dostała za opiekę nad mamą mieszkanie. Darowizna została dokonana w tajemnicy przed rodziną. W ubiegłym roku Lucyna oddała mamę do domu opieki. Co w takiej sytuacji z mieszkaniem i czy Marii (siostrze Lucyny) należy się zachowek?
Co do zasady każdą darowiznę można odwołać, ale muszą być spełnione pewne warunki wymienione w kodeksie cywilnym.
Artykuł 898 § 1 k.c. stanowi, że darczyńca może odwołać darowiznę już wykonaną, jeżeli obdarowany dopuścił się względem niego rażącej niewdzięczności. Kodeks cywilny nie definiuje jednak pojęcia rażącej niewdzięczności ani nie określa kryteriów, jakie należy brać pod uwagę przy ocenie zachowań obdarowanego. Na podstawie orzecznictwa sądowego można jednak wskazać przykładowy katalog czynów o rażącej niewdzięczności: odmówienie pomocy w chorobie, odmowa pomocy osobom starszym, rozpowszechnianie uwłaczających informacji o darczyńcy, pobicia czy ciężkie znieważenia.
Z uwagi na fakt, że o istnieniu lub nieistnieniu podstaw do odwołania darowizny z powodu rażącej niewdzięczności decydują w każdym przypadku konkretne okoliczności, rozważane na tle zwyczajów panujących w określonych środowiskach społecznych, nie sposób – wyłącznie na podstawie informacji zawartych w kazusie – jednoznacznie ocenić, czy w analizowanej sprawie istnieją podstawy do odwołania darowizny.
Warto jednak zwrócić uwagę na stanowisko Sądu Najwyższego, w którym zwrócił on uwagę, że wprawdzie ważność umowy darowizny nie jest uzależniona od zobowiązania się obdarowanego do sprawowania opieki nad darczyńcą, to jednak umowa darowizny rodzi po stronie obdarowanego moralny obowiązek wdzięczności, który nabiera szczególnej wymowy w sytuacji, gdy do zawarcia umowy darowizny dochodzi między osobami najbliższymi, dla których obowiązek pomocy wynika już z łączących ich węzłów pokrewieństwa (wyrok SN z 13 października 2005 r., I CK 112/05).
Kodeks cywilny w art. 899 przewiduje kilka ograniczeń dotyczących możliwości odwołania darowizny. Po pierwsze, jeżeli darczyńca obdarowanemu przebaczył, darowizna nie może być odwołana z powołaniem się na rażącą niewdzięczność. Po drugie, darowizna nie może być odwołana po upływie roku od dnia, w którym darczyńca dowiedział się o niewdzięczności obdarowanego.
Odwołanie darowizny następuje przez oświadczenie złożone obdarowanemu na piśmie, także jeżeli przedmiotem darowizny była nieruchomość (art. 900 k.c.). Zatem do skutecznego odwołania darowizny nie jest wymagana forma aktu notarialnego. Nie oznacza to jednak, że w wyniku złożonego oświadczenia darowana nieruchomość niejako automatycznie ponownie staje się własnością darczyńcy. Do wywołania takiego skutku konieczne jest zawarcie umowy przenoszącej własność nieruchomości zawartej w formie aktu notarialnego pomiędzy obdarowanym (obecnym właścicielem nieruchomości – Lucyną) a darczyńcą (nabywcą nieruchomości – mamą Lucyny i Marii).
W praktyce bardzo rzadko zdarza się, by obdarowany dobrowolnie przystąpił do umowy przeniesienia własności w wyniku pisemnego oświadczenia darczyńcy o odwołaniu darowizny. W takiej sytuacji konieczne jest wystąpienie przez darczyńcę do sądu z powództwem o zobowiązanie obdarowanego do złożenia oświadczenia woli o przeniesienie własności nieruchomości z powrotem na darczyńcę. Prawomocne orzeczenie sądu stwierdzające obowiązek strony do złożenia oznaczonego oświadczenia woli zastępuje to oświadczenie (art. 64 k.c. oraz art. 1047 k.p.c.).
Należy jednak wyraźnie podkreślić, że oświadczenie o odwołaniu darowizny – przy spełnieniu pozostałych przesłanek, o których mowa powyżej – może złożyć wyłącznie mama Lucyny i Marii. Tylko ona może także złożyć pozew w tej sprawie. Marii nie przysługuje w tym zakresie uprawnienie.
Odpowiadając na drugie pytanie, z uwagi na fakt, że mama Lucyny i Marii przekazała mieszkanie na rzecz jednej z córek w drodze darowizny, drugiej będzie przysługiwało roszczenie o zapłatę sumy pieniężnej potrzebnej do pokrycia, ewentualnie uzupełnienia, zachowku. Oczywiście Maria będzie mogła ubiegać się o zachowek dopiero po śmierci mamy. Sposobu obliczania wysokości zachowku oraz zasad zaliczania darowizny do spadku dotyczyły już dwa inne posty (http://kancelariabfk.pl/komu-przysluguje-zachowek-i-jak-ustalic-jego-wysokosc i http://kancelariabfk.pl/syn-pominiety-w-testamencie-kazus).
Nasza Kancelaria prowadzi sprawy, których przedmiotem jest odwołanie darowizny.
Zapraszamy do kontaktu.
Zdjęcie: Unsplash